سیستم لایتنر یک ابزار یادگیری مفید است که باعث ثبت اطلاعات در حافظه بلندمدت افراد می‌شود. اجرای این روش به‌واسطه یک جعبه چندبخشی ساده و چند فلش‌کارت انجام می‌شود. این تکنیک شامل مرور و بررسی مجموعه‌ای از فلش‌کارت‌ها در فواصل زمانی منظم است.
در حقیقت فرد برای حفظ کردن بهتر آموخته‌ها موظف است با در نظر گرفتن یک سیستم زمان‌بندی مشخص، مرور مطالب جدید را در فاصله‌های زمانی مشخص انجام دهد. چرا که این سیستم برای اولویت‌بندی مطالبی که نیاز به مرور مجدد دارند بسیار مفید واقع می‌شود.
سیستم لایتنر برای اولین‌بار در سال 1972 توسط یک روزنامه‌نگار آلمانی به نام سباستین لایتنر معرفی شد. او جزو اولین کسانی بود که در روش پیشنهادی خود با استفاده از تکرار آموخته‌ها در فاصله‌های زمانی مشخص، به فرد کمک می‌کرد تا بتواند مطالب را در حافظه بلندمدت خود ثبت کند. این تکنیک پرطرف‌دار هنوز هم یک تمرین عالی برای تکرار و مرور آموخته‌ها محسوب می‌شود. برای استفاده از سیستم لایتنر به یک جعبه لاینتر نیاز داریم. این جعبه مطابق شکل زیر به 5 بخش مجزا بخش‌بندی می‌شود.
پیش از اینکه به سراغ طرز کار جعبه لایتنر برویم، به یاد داشته باشید که هر خانه شامل چند بخش داخلی است و عمر فلش‌کارت‌های هر خانه از جعبه لایتنر به‌صورت زیر انجام می‌شود:
- خانه اول یک‌دسته‌ای و یک‌روزه است؛ این یعنی هر فلش‌کارتی که در این خانه قرار می‌دهید، تنها یک روز بعد باید مرور شود.
- خانه دوم دودسته‌ای یا دوروزه است؛ یعنی دو روز زمان نیاز است تا فلش‌کارت‌های این خانه مرور شوند.
- خانه سوم چهاردسته‌ای یا چهارروزه است؛ یعنی چهار روز طول می‌کشد تا فلش‌کارت‌های این خانه مرور و تکرار شوند.
- خانه چهارم هشت‌روزه است یعنی 8 روز زمان نیاز دارید تا بتوانید کارت‌های این بخش را مرور و به خانه پنجم منتقل کنید.
- خانه پنجم شانزدهروزه است؛ این یعنی عمر کارت‌های این خانه 16 روز بوده و کارت‌ها باید 16 روز در این بخش بمانند تا به سراغ مرور آنها بروید.
اگر می‌خواهیم از جعبه لایتنر برای یادگیری زبان انگلیسی استفاده کنیم، اولین قدم این است که در یک سمت هر فلش‌کارت سوال، واژه، مثال یا نکته موردنظر خود را یادداشت کنیم و در سمت دیگر فلش‌کارت جواب، معنا و یا نکته‌ای که سعی در یادگیری آن را داریم بنویسیم.
نحوه کار با جعبه لایتنر
روز اول
- روز اول فلش‌کارتی که نوشته‌ایم را برمی‌داریم و سعی می‌کنیم مطلب آن را به حافظه بسپاریم.
- پس از اینکه از یادگیری مطمئن شدیم، آن را در باریک‌ترین خانه (خانه یک‌سانتی‌متری) قرار می‌دهیم.
- دقت کنید باید فلش‌کارت‌ها را به‌گونه‌ای در جعبه قرار دهیم که صورت سوال رو به شما باشد و پاسخ از دید پنهان گردد.
روز دوم
- روز دوم تمامی کارت‌های خانه اول را برمی‌داریم.
- بدون اینکه به جواب نگاه کنیم، سعی می‌کنیم پس از چند ثانیه پاسخ هر سوال را به‌خاطر بیاوریم.
- اگر توانستیم به سوال کارتی پاسخ درست بدهیم، آن را به خانه دوم (خانه 5 سانتی‌متری) منتقل می‌کنیم.
- اگر هم موفق به این کار نشدیم، یک بار دیگر پاسخ صحیح را می‌بینیم و کارت را در همان خانه اول می‌گذاریم.
روز سوم
- در روز سوم به کارت‌های خانه دوم کاری نداریم.
- در این روز تنها سعی می‌کنیم یک بار دیگر کارت‌های خانه اول را برداریم.
- شانس خود را برای یادآوری پاسخ صحیح امتحان می‌کنیم. چنانچه بتوانیم مطلب را به‌خوبی به یاد بیاوریم، باید کارت را به خانه دوم منتقل کنیم.
- در این مرحله باید فلش‌کارت‌های جدیدی که به خانه دوم وارد می‌شوند را به‌واسطه یک کاغذ رنگی (ترجیحاً کمی بلندتر از فلش‌کارت‌ها) از فلش‌کارت‌های قدیمی‌ترِ خانه دوم جدا کنیم.
روز چهارم
- روز چهارم به سراغ خانه دوم می‌رویم؛ زیرا ظرفیت این خانه دودسته‌ای پر شده؛ پس ابتدا فلش‌کارت‌های قدیمی‌تر را بر می‌داریم که دو روز از مرور آنها گذشته است.
- چند ثانیه برای به یاد آوردن مطلب به خود زمان می‌دهیم، اگر موفق شدیم کارت‌ها را به خانه سوم منتقل می‌کنیم.
- اگر موفق نشدیم آنها را به خانه اول بر می‌گردانیم تا روز بعد دوباره آن را مرور کنیم.
- حال فلش‌کارت‌هایی که دیروز در خانه دوم قرار داده بودیم، جای خالی فلش‌کارت‌های منتقل شده به خانه سوم را می‌گیرند و این بار کاغذ رنگی را پشت آنها قرار می‌دهیم.
- پشت فلش‌کارت‌های خانه سوم هم کاغذ رنگی قرار می‌دهیم.
- در گام بعدی به سراغ فلش‌کارت‌های خانه اول می‌رویم، کارت‌هایی که پاسخ آنها را به یاد می‌آوریم را در خانه دوم گذاشته و پشت آنها یک کاغذ رنگی قرار می‌دهیم.
- اگر هم پاسخ را نمی‌دانستیم، کارت‌ها را مجدداً در همان خانه اول قرار دهیم.
روز پنجم:
- روز پنجم کارت‌هایی که در خانه دوم قرار دارند و دو روز از یادآوری آنها گذشته است را برمی‌داریم.
- اگر مطلب را بلد بودیم کارت را به خانه سوم منتقل می‌شوند، اگر هم پاسخ صحیح را نمی‌دانستیم کارت را همراه با کارت‌های جدیدی که همان روز می‌نویسیم در خانه اول بگذاریم.
- برگه‌هایی که در خانه دوم قرار دارند را کمی جلوتر گذاشته و کاغذ رنگی را پشت آن قرار دهیم.
- فلش‌کارت‌های جدید (خانه اول) را می‌خوانیم، اگر بلد بودیم به خانه دوم و پشت کاغذ رنگی قرار می‌دهیم، در غیر این صورت آنها را در همان خانه اول باقی می‌گذاریم.
- به یاد داشته باشید در این مرحله نباید کارت‌های خانه سوم را جابه‌جا کنیم؛ چون تا زمانی که هر 4 بخش این خانه تکمیل نشوند، نباید به سراغ مرور آنها برویم.
روز ششم و هفتم:
- در این دو روز مانند روز پنجم عمل می‌کنیم تا ظرفیت هر چهار بخش خانه سوم تکمیل شود.
روز هشتم:
- در این روز ظرفیت هر چهار بخشِ خانه سوم تکمیل شده، پس وقت آن رسیده تا کارت‌های قدیمی‌تر به خانه چهارم وارد شوند.
- فلش‌کارت‌ها این بخش را برمی‌داریم و مرور می‌کنیم؛ هر کدام را که بلد بودیم به خانه چهارم منتقل کرده و یک کاغذ رنگی را پشت این دسته کارت قرار می‌دهیم.
- اگر هم نتوانستیم به سوال هر کارت پاسخ صحیح بدهیم، آن را به همراهِ کارت‌های جدید به خانه اول می‌فرستیم تا روند مرور آن از ابتدا آغاز شود.
- در مورد کارت‌های خانه دوم هم روال قبلی را تکرار کنیم.
نکات مهم
- هر فلش‌کارتی که بلد نبودیم را به همراهِ کارت‌های جدید در خانه اول قرار می‌دهیم.
- مرور کارت‌های قدیمی‌تر، هنگام تکمیل ظرفیت بخش‌های داخلی هر خانه مهم‌ترین نکته‌ای است که باید در استفاده از جعبه لایتنر لحاظ کنیم.
- اگر مطلب کارت را بلد بودیم، آن را به بخش بعدی منتقل می‌کنیم و یک کاغذ رنگی را پشت آن می‌گذاریم.
- این روند را باید تا آخرین بخش خانه پنجم تکرار کنید. هر زمان کارتی از خانه پنجم جعبه خارج شد، آن کارت جزو آموخته‌های حافظه بلندمدت ما قرار گرفته و به این راحتی فراموش نمی‌شود.